Prof. Dr. Muzaffer Çetingüç

YAZARLAR

28 Haziran 2022 Salı

YORGUN ARGIN PİLOTLAR

İngiltere’nin ‘low cost’ havayolu şirketi Wizz Air CEO’su Jozsef Varadi, 8 Haziran 2022 günü şirket içi yayınlanan bir videoda pilotlara seslenerek: “Yorgunluğun, sorunların potansiyel bir sonucu olduğunu anlıyorum; ancak… bir Base’de her 5 kişiden 1’i yorgun olduğu için uçamayacağını bildirdiğinde bu işi yürütemeyiz. Hepimiz yorgunuz. Bazen fazladan yol kat etmemiz gerekiyor. Bir uçuşu iptal etmemizin zararı çok büyük. Bu, markanın itibarına zarar veriyor; finansal zararlara uğruyoruz” dedi.

-Avrupa Kokpit Birliği (ECA) Varadi’nin yorumlarına yanıt olarak, “Yorgun pilotları uçmaya teşvik etmek, sarhoş bir sürücüye anahtar vermek gibidir” dedi.

-İngiltere Hava Trafik Kontrol Görevlileri Birliği “Wizz Air CEO’sunun bu sözlerini duymanın çok şaşırtıcı olduğunu” söyledi.

-İngiliz Hava Yolları Pilotlar Birliği (BALPA) ise “Bir havayolu CEO’sunun uçuş emniyet kültürüne bu kadar aykırı düşünceleri karşısında şok olduklarını” açıkladı. BALPA ayrıca, yorgun hissetmeleri durumunda uçmayarak doğru şeyi yapan Wizz Air pilotlarını tam olarak destekleyeceğini bildirdi (1,2,3).

İrlanda-Dublin’de Trinity College ‘İnsan Faktörleri’ bölümünden (akredite kaza kırım araştırmacısı) Kpt.Plt. Paul Cullen’in yorumu şöyle: “Az sayıda pilotun yorgun olduklarını söylemesi kişisel kabul edilebilir; ama %20 veya daha fazla oranda pilotun yorgunluk deklare etmesi, olayın bireysel değil daha derin ve sistemsel kökleri olduğunu düşündürmelidir. Onları uçuşa zorlamak sorumsuzca, etik dışı ve emniyete aykırı bir tutum olur.” (4).

Türk Sivil Havacılık Pilotlarının 2022 yılı Yorgunluk Anketi

Havacılıkta yorgunluk ICAO tanımına göre; fiziksel ve zihinsel yoğun uğraş, yeterince dinlenememe, uzamış uyanıklık süresi, uyku yoksunluğu ve biyoritim karmaşası sonrasında ortaya çıkan bedensel ve zihinsel bir yetmezlik halidir. Yorgunluk ve uykusuzluk; dikkat, bellek, problem çözme, muhakeme, farkındalık ve karar verme becerilerini azaltır. Pilotun uyanıklık hali, durumsal farkındalığı, psikomotor performansı ve sonuçta uçak üzerindeki kumanda / kontrolü bozulur; hata artışı olabilir. Yorgunluğun doğrudan ve dolaylı biçimde etkilediği kazalar, sadece uçuş ekiplerinin değil milyonlarca uçak yolcusunun da can güvenliğini ilgilendirir. Bu nedenle asla görmezden gelinmemeli, yok sayılmamalıdır.

WizzAir CEO’sunun pilotların yorgunluk yakınmalarını abartılı bulduğu söylemi münferit değildir; yeni de değildir. Bu, havacılığı kâr rakamlarına odaklı bir ticari şirket gibi gören kişilerin ortak görüşüdür ve zaman zaman (bu kadar açıkça olmasa da) dile getirilmiş ya da dolaylı tutumlarla gösterilmiştir. Yorgunluk ve uykusuzluğu, uyuşturucu bir ilaç kadar performansı bozan bir insan unsuru olarak kabul eden kişiler duruma asla böyle bakmaz. Uçuş emniyet bilinci yüksek yöneticileri kesinlikle tenzih ediyoruz; ama ne kadar iyi niyetli ve sorumluluk duygusu yüksek olursa olsun, kokpitte uçan personelin fizyolojik ve psikolojik yorgunluk düzeylerini ve performanslarındaki düşüşü fark etmeyenler olabilir. Bu tür anket çalışmalarının farkındalık kazandırma işlevi vardır. Anketler nabız tutmak veya buzdağının alttaki kısmına bakmak metaforlarıyla değerlendirilmeli ve ciddiye alınmalıdır.

Havacılık Tıbbı Derneği ve Havacılık ve Uzay Tıbbı Platformu, başka ülkelerde yapılmakta olanlara benzer biçimde ülkemiz sivil havayolu pilotlarının yorgunluk algılarıyla ilgili bir anket çalışması plânladı. Anket soruları, uçuş hekimi, havacılık psikoloğu ve aktif görevdeki pilot arkadaşlarımızın değerli görüş ve önerileri doğrultusunda hazırlandı. Anonim nitelikteki anket, 2022 yılı 1 Mart - 24 Haziran tarihleri arasında internet ortamlarında (bazı havacılık sitelerinde ve Dernek web sayfalarında) yayınlandı. Katılımcılardan kimliklerini dışa vuracak hiçbir özel bilgi (isim, şirket, vs.) istenmedi. 802 pilot ankete yanıt gönderdi.

Bilimsel ilkeleri önceleyen sivil toplum kuruluşları olarak Derneklerimiz, uçuş emniyetine yönelik insani unsurları dert edinmiş, apolitik ve tarafsız yaklaşımlarıyla sektörde güvenilirliğini koruyabilmiştir. Sonuçları bazı platformlarda sunulmuş olan 2008, 2012 ve 2013 yıllarındaki benzeri anket çalışmalarımızla belirli bir deneyim kazanmış durumdayız.

Aşağıda bazı özet istatistiksel bulguları ve yorumları sunulan anket; Türk sivil havacılık pilotlarının 2022 yılı ilk yarısı itibariyle yorgunluk düzeyleri ve yorgunluğu arttıran unsurlar üzerinde bazı tespitler içermektedir. Avrupa ülkelerinde sıkça yapılan bu tür araştırmalar, şirket yöneticilerine ve havacılık otoritelerine iyileştirme çalışmalarında referans olabilir. Ülkemiz için de böyle bir işlevi olmasını ümit etmekteyiz.

Yorgun Pilot Tehlikeli Pilottur

Yorgunluğun objektif parametreleri olsa da büyük ölçüde sübjektiftir. Bu nedenle ölçülmesi zordur; kan tahlillerinde olduğu gibi sayısal verilerle gösterilmesi mümkün değildir. O halde bireysel bildirimlerle kişiye özel durumu; anket yöntemiyle de genel durumu değerlendirmekten başka yol yoktur. Yüzlerce insanın yaşamını emanet ettiğimiz pilotların algılarına ve söylemlerine inanmak, bunları hafife almamak durumundayız. Fiziksel ve psikolojik yorgunluk onları tehlikeli pilot haline getirebilir…

Anketten Satırbaşları

1-Ankete 802 pilot katıldı. Katılanların %94’ü Erkek, %6’sı kadındır. Pilot ve F/O oranı eşitti.

2-Çalıştığı şirkette yorgunluğun uçuş emniyetiyle alâkalı bir unsur olarak dikkate alındığına inanmayanların oranı %74, dikkate alındığını düşünenlerin oranı %18’dir. Buradaki olumsuz manâdaki farkın ciddiye alınması, şirketlerin yorgunluk konusuna verdikleri önemin ‘pilotlara hissettirilmesi’ gerektiği sonucuna varıyoruz.

3-Anketin belki de en önemli sorusunda; uçuş görevleri sürecinde ‘zinde veya hafif yorgunluk’ hissedenler %20, ‘orta düzeyin üstünde yorgun ve çok yorgun’ hissedenlerin toplam oranı %80 bulunmuştur. Bu, her 5 pilottan 4’ünün yorgun olduğu anlamına gelir. 2012 yılında ECA’nın ‘Pilot Yorgunluk Barometresi’ anketinde de İsveç, Norveç, Danimarka ve Almanya’dan gelen oranlar, her 5 pilottan 3 veya 4’ünün yorgun olduğu yönünde idi (5).

4-Yorgunluk nedenli ‘Unfit’ durumunda olan pilotların sadece %13’ünün bunu şirkete bildirdiği ve uçuş listesinden çıkarılmayı talep ettiği; %66’sının bu haliyle uçuşa gittiği görülmüştür. Şirketinde böyle bir uygulamanın olmadığını söyleyen %21’lik grup hariç tutulduğunda oranların biraz daha yükseleceği öngörülebilir. Yorgunluk sebepli ‘Unfit’ algısının ilgililere bildirilmekten neden imtina edildiğinin sebepleri araştırılmalıdır.

5-Görev sürecinde esneme ve uykululuk (sleepiness) ya da istemsiz olarak (farkına varmadan) uykuya dalmak (microsleep) halleri, pilotlarda kaza yapma nedenleri arasındadır. Bizim anketimizde uykululuk ve mikro-uyku frekans yüzdesi 81 bulunmuştur. Bu, yüksek bir orandır. ECA Yorgunluk Barometresinde belki de sadece mikro-uyku sorulduğu için oran %43-54 arası bulunmuştu (5). 2013 yılındaki BALPA’nın anketinde pilotların %56’sı kokpitte uyuyakalmakta, uyanan her 3 pilottan biri diğerinin de uyuduğunu görmekteydi (6).

6-Yorgunluk nedenli hata yapma oranları; küçük hatalarda %93, ciddi hatalarda %19 bulunmuştur. ECA çalışmasında küçük hata-ciddi hata ayrımı yapılmadan sorulduğu için olsa gerek, yorgunluğa bağlı hata yapma oranları ülkelere göre %71-90 arasında görülmüştü (5). BALPA araştırmasında da pilotların %84’ü yorgunluğa bağlı beceri kaybı yaşamaktaydı (6).

Not: Bu araştırmanın tüm istatistiksel bilgilerine erişmek için tıklayınız: anyflip.com/aotl/aauk ; www.hutp.org

Kaynaklar

1. https://thepointsguy.com/news/wizz-air-ceo-criticises-tired-pilots/

2. https://www.bbc.com/news/business-61741139

3. BağımsızHavacılar.com

4. Vyte Klisauskaite. Wizz Air CEO under fire for saying pilots should stop complaining about fatigue. Aerotime Hub (June 9, 2022).

5. Pilot Fatigue Barometer. (2012)

6. Sarah Young. Half of British pilots admit to falling asleep in cockpit – survey. Reuters (Oct 9, 2013).

Yorum Ekle

Yorumlar

İlyas Karagülle
2 Temmuz 2022 Cumartesi 10:33

Sayın hocam araştırmalarınızı takdirle karşılıyorum bizi sizden daha iyi anlayıp değerlendiren ne bir kurum nede bir şirket var ayrıca sivil havacılık genel md lüğünün bu durumada çanak tutttuğu kanısındayım hala covid muafiyetleri şirketler lehine devam ettiği sürece hiç bir şirkete laf söyleme hakkımız olabilirmi sayın hocam yazılarınızı zevkle okuyup devamını bekliyoruz saygılar

Muzaffer Çetingüç
1 Temmuz 2022 Cuma 22:41

Aylardır büyük emeklerle hazırladığımız Anketimiz 4 gündür yayında. Çok önemli istatistiksel ağırlığı olan bulgular var. Sektörden tık yok!!! Duyarlı birkaç arkadaşımız dışında, özellikle havayolu pilotlarımız, onların dernekleri, havayolu şirketleri nerede? Pilot yorgunluğunu %80 bulduk, ama "evet öyle, yorgunuz, bu risktir" diyen de, "hayır yorgun değiliz" diyen de yok! İngiltere''de BALPA, Avrupada ECA benzeri anketleri yaptı, sansasyon oldu. Halbuki bizim anketimiz kadar detaylı değillerdi; onlardan daha iyi dersek kimse mübalağa olarak görmesin, dileyen karşılaştırabilir... Uçuş emniyetini önemseyen yöneticiler için de SHGM için de bu önemli bir referanslar, belki de alarmdır... Ama tık yok!!! Hava Trafik, Kabin ve Teknik gruplarından "Biz de yorgunuz, bizi de inceleyin" sesi gelmesi gerekirdi... Tık yok !!! Halbuki bu işi meccani yapan idealist insanlar var...

Ahmet uğurlu
1 Temmuz 2022 Cuma 19:00

Yorgunluk herkeste belirli limitlerin üzerınde meydana gelir. Yorgunluk deklere eden pilotun. Uçuş süresi ve bu zamanda bunu kişisel menfaate dönüştürüp dönüştürmediği tesbit edilmeli. Yanı gerçek yorgun mu yoksa düzensiz hayatın neticesini mi bu tesbit edilmeli. Gerçek yorgun dınlendırilmeli. Suistimal edenler cezalandırılmalıdır. Saygılarımla

Engin Aksüt
29 Haziran 2022 Çarşamba 13:27

Muzaffer Hocam, elinize sağlık. 2013 yılında Sivil Havacılık Akademisi olarak hazırlayıp sunduğumuz anket sonuçlarından farkı yok bu sonuçların. Son 10 yılda Sivil Havacılığımızda yorgunluğun hayati önemi hala anlaşılmamış demek ki. Özellikle "Unfit to Fly" kavramının Türk Sivil Havacılığımızda yer almamış olması ve bazı önemli sorulara "Emin değilim" şeklinde cevapların fazlalığı havayolu şirketlerinin yorgunluk konusunda uçucular ile iletişim kurmadığının ve yorgunluğun öneminin anlaşılmadığının bir ifadesi olabilir mi?

A.Uçkaç
29 Haziran 2022 Çarşamba 01:15

İmaj herşey, susuzluk hiç bir şeydi galiba... Bu güne değin oluşmuş uçak kazalarının altında yatan sebebler; çoğunlukla insan faktöründen kaynaklanıyorken, halen ticari kaygılar ile uçuş güvenliği ve emniyetinin temeli olan insanı (değerli pilotlarımız ve elbette ki uçuş ekibinin de) görmezden gelmeye çalışan düşünce tarzı kabul edilir gibi değil. Yorgunluğun;dikkat mekanizması,karar verme süreci,farkındalık, beceri ve kişiler arası iletişimde yaratacağı olumsuzlukları gözardı etmek resmen kazaya davetiye çıkarmak. Bu tarz bir yaklaşımı özellikle low cost bir havayolu şirketi CEO nun ağzından duymak ayrıca çok ilginç. Binlerce feet yukarıda içinde yüzlerce yolcu ile kullanılan şeyin bir bisiklet değilde uçak olduğunu unutmuş gibi görünüyor. Her zaman ki gibi farkındalık yaratan makaleniz ve değerli çalışmalarınız için teşekkürler hocam.

Pitottube
29 Haziran 2022 Çarşamba 00:41

Sayın Hocam, gerek yazınızın başlığı gerekse her iki dernek ele aldığınız bu çalışmanız, Türk sivil havacılığında uçuş emniyetini olumsuz yönde etkileyen en önemli risk faktörlerinden birisi olan "yorgunluk" konusunu bu konuda aksiyon alması gereken kurum, kuruluş ve şirketleri uyandırır nitelikte. Umudumuz odur ki adı geçen kurum ve kuruluşlar bu çalışma ve ardıllarını kendilerine bir eleştiri ya da tehdit olarak algılamak yerine birer tedbir ve iyileştirme önerisi olarak alabilsin...

Bora P.
28 Haziran 2022 Salı 16:45

Merhaba araştırma ve akabinde yapılan yorumları değerli buluyorum. Havacılık sektöründe çalışan biri olarak WizzAir CEO sunun yaptığı söylemi eşime okuduğumda eşimin yorumu şu oldu "servisciler ve dolmuşcular odası çalışanının yorumuna benzettim" dedi. Eşim havacılık sektörünü takip edebilidiği kadar bu yorumu yapıyor. Şimdi kendi fikirlerimi beyan etmek isterim havacılık diğer sektörler gözönünde bulundurulduğunda çalışma saatlerinin belirlenmesi çoğunlukla Avrupa''daki havalimanlarının açılış saatlerine uygun olarak belirleniyor ve açılış saatleri 6 olduğu düşünüldüğünde Türkiye''den kalkış saati 3 e tekabül ediyor, Ekiplerin ve uçağın hazırlanma süresi 1 buçuk saat olduğu düşünülürse uyku süreleri yukarıda da belirtildiği gibi derin uyku sürecine girilmeden yada girer girmez sonlanmaktadır. Bu durumun ilk sonucu uykusuzluk sonraki sonuçları kümülatif yorgunluk olmaktadır. Yorgun pilotlar ve diğer uçak içi ve dışında çalışanlarda dışarıda kalmamaktadır. Bu durum çalışanlar açısından sistematik bir olumsuzluk oluşturmaktadır. bunun çözümü de sistematik ve disiplinler olmalıdır. Türkiyede mevcut sorunların çözümünde ilk adımın Borçlar kanununa tabi olan havacılık paydaşlarının tamamının iş kanununa tabi olması gerekliliğini ilk adım olarak ortaya koymak istiyorum. teşekkür ederim.

Yorgun THY Pilotu
28 Haziran 2022 Salı 11:45

Muzaffer Bey, tesbitleriniz o kadar doğru ki. Ekip planlama sorunlarımıza ses oldunuz. Bİzi dinlemiyorlar belki sizi dinlerler. Ben bu anketi dolduruken bu kadar katılım olabileceğini sanmıyordum. Bu anketi aslında şimdi Haziran, Temmuz ve Ağustos ayları için yapmalısınız. Şirket yöneticilerimiz bizim yorgun olmadığımızı ve bize ne zaman yorulabileceğimizi empose etmeye çalışıyorlar. Yorgunluktan çok bahsettiğiniz zaman bir çözüm bulmak yerine adeta ceza amacıyla size yorgunluk dersi ataması yapıyorlar. Avrupa havayol şirketleri pilot eksik diye uçuş iptal ederken biz göreviniz tutuyorları duya duya her uçuşu yapıyoruz. Sistemde tutan uçuşlar ne yazık ki gerçek hayatta tutmuyor. İnsanlar havalimanında uçakta yaşamıyor. Eve gidiş ve işe geliş, trafik. aile hayatı hepsi sözüm ona 12 saatlik istirahatın içinde. Ucu ucuna planlanan uçuşları 12 saat değil 7-8 saatlik istirahatler ile yapmak zorunda kalıyoruz. İGA köşe başında değil. Ulaşımı zor ve uzun. Oraya varınca bir de park sorunu var ki hadi oralara girmeyelim.

Psk. Muhammed Can Düşünür
28 Haziran 2022 Salı 10:55

Hocam yorgunluğa CRM açısından bakacak olursak; operasyon emniyetini tehlikeye atabilecek olan şeylerden biri de yorgunluk, çünkü kişi yorgun dugunda operasyonu sağlıklı bir şekilde yönetemez ve olası bir tehlike, panik ve alarm (Icao,annex 12) halinde bu yorgunluk karar verme, liderlik ve kriz yönetimi becerilerini olumsuz olarak etkiler. Verdiğiniz sarhoş birine araba anahtarı vermek çok yerinde bir tabir olmuş. Yazınız benim için adeta bir ders niteliğinde oldu. Teşekkür ederim, kalemi ize sağlık :)

Yazarın Diğer Yazıları

Sayfa başına git

Masaüstü Görünümü ♦ İletişim ♦ Künye